تخت جمشید ،مجموعه ای از کاخهای بسیار باشکوهی است که ساخت آنها در سال  ۵۱۲ قبل از میلاد آغاز شد و اتمام آن ۱۵۰ سال به طول انجامید. تخت جمشید در محوطه وسیعی واقع شده که از یک طرف به کوه رحمت و از طرف دیگر به مرودشت محدود است .

این کاخهای عظیم سلطنتی در کنار شهر پارسه که یونانیان آن را پرسپولیس خوانده اند ساخته شده است . این بنای عظیم یکی از بناهای مهم تاریخی جهان بشمار می‌رود، بنایی با چند هزارسال قدمت که نشانی اولین تمدن جهان بر کره خاکی را در ایران به مخاطبان می‌دهد.

مجموعه تخت جمشید شامل هفت کاخ (تالار)، نقوش برجسته، پلکانها،‌ ستونها، ‌و دو آرامگاه سنگی است. جمعا بیش از سه هزار نقش برجسته در ساختمان ها و مقبره های تخت جمشید وجود دارد که به طرز خارق العاده ای هماهنگ می باشند. اولین نکته مربوط به پله‌های ورودی است که تعداد آنها زیاد و فاصله آنها ۱۰ سانتیمتر است. وبا نظم وترتیب خاصی ساخته شده اند.

تخت جمشید از مهم ترین جاذبه های گردشگری ایران است.پس از آن دروازه ملل قرار گرفته است که درگاه غربی و شرقی دارد. فرشته‌های نگهبانی در آن قسمت وجود دارد که خاص هستند. درگاه شرقی بخش امنیتی است که شامل خیابان ۹۲ متری است. درگاه جنوبی به کاخ آپادانا می‌رسداز میان کاخ های تخت جمشید کاخ آپادانا از همه قدیمی تر و با شکوه تر بوده است که به دستور داریوش طی مدت زمان سی سال ساخته شده است.

ارتفاع ستون‌ها در این کاخ زیاد است به حدی که به ۲۵ متر می‌رسد. این کاخ بیشتر تشریفاتی است و جهت مراسم‌ها از آن استفاده می‌شده است. یکی از زیباترین قسمت‌های کاخ آپادانا، دو ردیف پلکان بزرگ در ضلع شمالی و شرقی است و چون پلکان شرقی مدت‌ها زیر خاک بوده، کمتر صدمه دیده و پلکان شمالی آسیب زیادی متحمل شده است از طرفی سرستون‌ها در ایوان شرقی کاخ آپادانا همگی با مجسمه‌های شیر دوسر و سر ستون‌های ایوان غربی گاوهای دوسر است.

همچنین ایوان‌های شمالی و جنوبی کاخ مرکزی با سرستون‌هایی به شکل سر انسان و تنه حیوان تزئین شده است.. در سمت دیگر مجموعه، کاخ هدیش قرار دارد، کاخ با شکوهی که به گواهی کتیبه‌هایش به فرمان خشیارشاه ساخته شده است. البته بعدها ثابت شد که این کاخ هم به دست داریوش آغاز شده بوده و بر دست پسرش خشایارشا به انجام رسیده است

.  بیشتر کاخها از خشت وگل وچوب ساخته شده است .نکته ای که سخت غیر قابل باور می نماید این واقعیت است که بخش هایی از این مجموعه عظیم و ارزشمند هزاران سال زیر خاک مدفون بوده تا اینکه در حدود ۷۰ سال قبل کشف شد.

با کشف الواح گلی تخت جمشید شهرت نابجایی را که می گفتند قصرهای تخت جمشید مانند اهرام مصر با ظلم و جور و بیگاری گرفتن رعایا ساخته شده باطل شد.

زیرا این اسناد حکایت از آن دارد که به تمام کارگران این قصرها، اعم از عمله، بنا، نجار، سنگتراش، معمار و مهندس مزد می دادند و هر کدام از این الواح، سند هزینه یک یا چند نفر است. که معمولا مزد انها گوشت و گندم بود.